Çok değil iki yıl öncesine kadar dış ticarette tam bir ‘bahar havası’nın yaşandığı Suriye ile Türkiye’nin ekonomik ilişkileri ‘donmuş’ durumda. İç savaş senaryolarının gündeme geldiği Suriye’deki 1 milyar dolarlık Türk yatırımı tehlikede. Çatışmaların başlamasından sonra Suriye’ye yönelik alınan yatırım kararları birer birer durdurulurken, üretim yapan onlarca Türk fabrikası da kapısına kilit vurdu.

Suriye’de kapısına kilit vuran yatırımını durduran firmaların listesi uzun… 

Güriş Holding iki çimento fabrikasını durdurdu, 280 milyon euroluk yeni yatırımına ara verdi. Rönesans İnşaat 180 milyon dolarlık karma inşaat projesini durdurdu. Gaziantep, Hatay, Kilis merkezli onlarca fabrika kapılarını kapattı. Gaziantepli Tat Makarna, Suriye’deki üretimini durduran firmalar arasında. Suriye’de üretim tesisleri bulunan kimi fabrika sahiplerinin ise güvenlik kaygısı nedeni ile aylardır Suriye’ye gidemiyor.

Dış ticaret son yıllarda ivme kazandı

Türkiye ile 800 Km’lik sınırı bulunan, akrabalık bağlarının güçlü olduğu Suriye ilişkilerdeki normalleşme son 5-6 yılda ivme kazandı. İki ülke siyasi ilişkilerdeki iyileşme dış ticarete de yansırken ve 2000’li yılların başında 750 milyon dolar olan dış ticaret 2 milyar dolar seviyesine erişti.

Söz konusu rakamın 2012’de 5 milyar dolar seviyesine çıkarılması hedefleniyordu. Ancak Suriye’de patlak veren olaylar ve Türkiye’nin dış dünya ile eş zamanlı aldığı ‘yaptırım kararları’ ekonomik ilişkileri sıfırlama noktasına getirdi. Türkiye Suriye’den ticaret ataşesini çekerken Suriye geçtiğimiz Aralık ayı sonunda Gaziantep Başkonsolosluğunu geri çekti.

Suriye’nin içinde bulunduğu süreç Türkiye olan dış ticaretinde darbe vururken bu süreçten en çok etkilenen illerin başında Hatay, Gaziantep ve Kilis geliyor. Söz konusu üç il ile günübirlik yapılan ticaretin yıllık 1 milyar dolar seviyesinde olduğu ifade ediliyor.

15 fabrikanın kapısına kilit vuruldu

Gaziantep Sanayi Odası Başkanı Adil Konukoğlu “Halep ve çevresinde yatırımı bulunan 15 firmamız üretimlerini durdurdu, Türkiye’ye döndüler” dedi.

Suriye’de yaşanan olayların insani olarak acı verici bir noktada bulunduğunu ifade eden Adil Konukoğlu “Suriye’ye ihracatımız 120 milyon dolar seviyesindeydi. Orada iplik, plastik pencere, televizyon yatırımları olan firmalarımız vardı. Hepsi kapatıp geldi. Gaziantep’e her ay 65 bin kadar insan geliyordu. Yıllık ticaretler 200 milyon dolar seviyesindeydi. Ancak şimdi hepsi durdu. Ne bizden Suriye’ye giden var ne oradan bize gelen…” Suriye’deki yatırımı durduran Gaziantep merkezli firmalardan birinin Tat Makarna olduğu anlaşıldı.

Yıllık 600 milyon liralık ticaret vardı

Suriye ile akrabalık ilişkileri kadar ticari ilişkileri yoğun olan illerin başında Hatay geliyor. Hatay Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı Hikmet Çinçin, Suriye’de yatırımı bulunan 5-6 firmanın olduğunu ancak tüm bu firmaların üretimlerini durdurduğunu söyledi. Söz konusu firmaların tekstil, plastik boru ve tarım ilacı alanında yatırımları bulunuyordu.

Hikmet Çinçin, Hatay’ın yaşadığı asıl zararın yatırımlardan doğan fiili zarardan ziyade günübirlik yapılan ticaretin durmasından kaynaklandığına dikkat çekti. Zira rakamlar da bu durumu teyit ediyor.

Çinçin’in verdiği bilgiye göre Suriyelilerin günübirlik olarak Hatay’a yaptıkları ziyaret, yıllık 500-600 milyon dolarlık ticarete denk geliyordu.  Çinçin, iki ülke arasındaki ticaretin 2 milyar dolar olduğunu söylüyor ve ekliyor: “Suriye, bizim Türkiye olarak 10-12 milyar dolarlık Ortadoğu pazarına açıldığımız bir geçiş noktasında. Ancak son olaylarla birlikte ikili anlaşmalar iptal edildi.  Navlun fiyatları artmış durumda” dedi.

180 milyon dolarlık yatırım durdu

Dünyanın bir çok bölgesinde inşaat projeleri bulunan Rönesans İnşaat, Halep’deki karma inşaat projesini durdurdu. Taj Halab adı verilen ve 180 milyon dolarlık proje alışveriş merkezi, sinema, eğlence merkezi ile otel ve kongre merkezi projelerini kapsıyordu.

Rönesans Holding Yönetim Kurulu Başkanı Erman Ilıcak, hurriyet.com.tr’ye “Olayların başlamasından kısa bir süre sonra bu projemizi durdurduk” açıklaması yaptı.

Rönesans İnşaat, Taj Mahal projesini olayların başlamasından 2 ay kadar önce yapmıştı. Bölgeyi “cazibe merkezi” konumuna taşıyacağı açıkanan Taj Halab projesinin 24 ayda hayata geçirileceği açıklanmıştı.

Güriş’in zararı 50 milyon euro

Güriş Holding’in Suriye’de iki çimento fabrikası bulunuyordu. Holding geçtiğimiz Ocak ayı ortasında Ekonomi Bakanı Zafer Çağlayan’ın katılımı ile 280 milyon euroluk bir çimento fabrikası yatırımı yamıştı. Ancak çatışmaların baş göstermesi ile birlikte fabrikalarda üretim durduruldu, yeni yatırıma ise ara verildi.

Holding kaynaklarından biri “Zararımız 50 milyon euro. Önceki gün tesislerimizin birinde hırsızlık olmuş. Dün de ateş açılmış. Kimin yaptığı da belli değil” dedi.

Güriş’in çimento fabrikalarında 40’ı Türkiye’den toplam 120 kadar çalışanı bulunuyordu. Hurriyet.com.tr’ye konuşan kaynak, hali hazırda üretimlerinin olmadığını Suriye’de bulunan 20 kadar çalışanlarının tesislerin güvenliği için bulunduğunu söyledi.

Güriş Holding, Suriye’ye ilk çimento yatırımlarını 2007’de yaptı. Holding’in Rakka ve Al Hasakeh’de iki çimento fabrikası bulunuyordu. İşlerin iyi gitmesi ile Güriş'in Rakka'daki tesisinin temeli geçen yıl Ocak ayında atılmıştı.

birlikte Rakka’da entegre bir tesisin daha yapılması kararlaştırıldı. 280 milyon euroluk yatırımın temeli Bakan Çağlayan’ın katılımı ile 14 Ocak 2011’de yapılmıştı.

Fabrikasına gidemiyor

Hatay’ın köklü ailelerinin kurduğu Hateks’in (Hatay Tekstil İşletmeleri A.Ş), Halep'te bir tesisi bulunuyor. Hateks CEO’su Abud Abdo, "Yaklaşık 6 aydan bu yana fabrikaya gidemiyoruz. Can güvenliği yok. Üretimimiz devam ediyor. İşleri Suriyeli ortağımız yürütüyor. 10 kadar Türk çalışanımız vardı onları Türkiye’ye getirdik” dedi.

Suriye’ye, Türkiye’den giden ilk firma olan Akteks Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Ali Mutafoğlu, Halep’de bulunan fabrikalarının üretime devam ettiğini ancak bir çok Türk yatırımı açısından durumun kötü olmayı sürdüreceğini söyledi.